September. Het ‘gouden licht'-moment dat de zon ons geeft, is weer aangebroken. Vooral in deze maand is het licht merkbaar van intonatie veranderd. September kan nog zomers zijn en het daglicht geeft vaak een mooi strijklicht, wat bij vochtig weer de spinnenwebben en de dauwdruppels op de planten een mysterieus aanzicht geeft.

Één plantje springt er dan voor mij altijd meteen bovenuit: de goudsbloem. Allemaal zonnetjes, die juist in deze tijd van het jaar zo prachtig kleuren.
De plant bloeit langdurig en zal dat tot ver in de herfst doen, met haar knaloranje bloemen. Of zoals Rembert Dodoens, plantkundige en arts al zei (ca. 1550): ‘Sy bloeyen van in den Meye alle den Zoomer duer tot in den Winter’. De goudsbloem is een eenjarige plant uit de composietenfamilie en wordt ongeveer 30 tot 45 cm hoog.

Oorsprong

Allereerst is er de vraag: waar komt de Latijnse naam Calendula officinalis vandaan? Vermoedelijk is de naam calendula afgeleid van ‘calendae’, wat betekent: de eerste dag van de maand. Er wordt ook wel gezegd: 'kleine kalender', of 'kleine klok'. Dit zou dan een aanwijzing zijn dat de bloemen sluiten als er geen zon is. De toevoeging 'officinalis' is een algemene term die je vaker bij planten ziet staan. Het geeft aan dat de plant in de oude, ‘officiële’ apothekersboeken werd beschreven.

Vermoedelijk stamt de goudsbloem af van de akkergoudsbloem. Van oorsprong komt het plantje uit het Middellandse Zeegebied. In onze regio vind je de goudsbloem vooral in tuinen, als sierplant. Je zult deze plant vrijwel nooit in het wild tegenkomen.

Medicinaal

De oude Egyptenaren vereerden de goudsbloem al, vanwege de verjongende eigenschappen. Ook in het antieke Griekenland, de Arabische wereld en in India, werd de goudsbloem medicinaal toegepast. Hildegard von Bingen (ca. 1140) was een Duitse benedictijnse abdis. In haar boeken  Causae et curae en Physica staan talloze geneeskrachtige recepten. Ook hierin zijn verwijzingen gevonden naar de goudsbloem als medicinale plant.

Huid

Wij kennen de goudsbloem vooral van de welbekende calendulazalven. Het leuke is, dat de oude Grieken de goudsbloem al zagen als symbool voor liefdevolle herinneringen en dat ook wij vinden, dat huid en liefde veel met elkaar gemeen hebben. Huidaanraking is voor de meesten van ons sowieso belangrijk; denk nog maar eens aan de afgelopen coronajaren waarin de term ‘huid­honger’ vaak voorbij kwam.

Onze huid is een orgaan waar we zuinig mee om moeten gaan; ze krijgt erg veel te verduren, alleen al door het weer. Calendulazalf kan dan goed gebruikt worden bij  schaafwondjes of bij lichte ontstekingen, denk hierbij ook aan acneklachten. In september en oktober, de maanden waarin de natuur speelt met het licht, gaan we ons langzaamaan voorbereiden op de aankomende wintermaanden. Ook onze huid mogen we dan best wat extra aandacht geven. Ook kan daarvoor een calendulatinctuur gebruikt worden. Doe enkele druppels op een wattenschijfje en dep hier de aangedane plekjes mee. Mensen die last hebben van voetschimmel kunnen er ook baat bij hebben. Calendula heeft namelijk een antiseptisch (ontsmettend), antibacterieel en ontstekingswerend effect.

Keuken

De goudsbloem wordt soms in de keuken gebruikt. De smaak is vergelijkbaar met paardenbloembladeren: licht zoetig met een iets zoutige ondertoon. De bloemen worden niet alleen decoratief toegepast bij maaltijden, ze maken soepen en stoofschotels ook voedzamer. De bladeren van de goudsbloemen kunnen in salades worden gebruikt. Hak de bladeren fijn en voeg ze toe, aan de salade. Het is erg gezond omdat ze rijk zijn aan vitaminen en mineralen.

Zelf kweken

Het is een erg gemakkelijk te kweken plantje, dat het vrijwel in elke grondsoort goed doet. Je kunt de zaden eenvoudig oogsten als de bloemen eenmaal zijn uitgebloeid. Laat ze goed drogen en je hebt voor het nieuwe jaar weer een mooie voorraad.

En behalve dat de goudsbloem een zeer vrolijke bloeier is, kun je dit plantje ook prima in de moestuin zaaien omdat het nog handige extraatjes heeft. De bloemsteel heeft bijvoorbeeld een plakkerige vloeistof waar bladluizen aan blijven hangen. Ook produceert de bloem een afweerstof tegen aaltjes en kevertjes. Ideaal dus, om de goudsbloem bij bladluisgevoelige planten te zetten! Denk hierbij aan (onder andere) koolsoorten en tomaten.

Tot slot

Smeer de komende herfstperiode de schrale plekken op je huid in met calendulazalf, om je huid extra te voeden. Denk ondertussen terug aan de zomer, met al die zonnige momenten. En besef dat de natuur toch echt heel wonderschoon is en veel geneeskracht met zich meedraagt!

Annemieke Huibers
Instagram: Miektuin